Een vervuiling onthuld door cijfers
Ons onderzoek start bij de publicatie van de resultaten op 6 februari van een gezamenlijk onderzoek van de RTBF en de Franse media Le Monde en France 3. Daaruit blijkt dat de Solvayfabriek in Salindres (een dorp in het departement Gard, Zuid-Frankrijk) mogelijk aan de basis ligt van een van de grootste verontreinigingen van trifluorazijnzuur (TFA) ter wereld. De drie media maken deel uit van het consortium ‘The Forever Pollution Project’, dat vorig jaar Europese sites in kaart heeft gebracht met hoge PFAS-concentraties, waaronder Salindres.
Omdat ze geen informatie hadden over het niveau van concentratie in de omgeving van de site, heeft de Franse milieuorganisatie Générations Futures analyses uitgevoerd. Het consortium pakte op 6 februari uit met de resultaten. De waarden in het drinkwater van naburige dorpen zouden 36 tot 38 keer hoger zijn dan de toekomstige Europese richtlijnen op dit gebied. Deze onthulling vereist een snelle reactie van Solvay.
Op verzoek van de RTBF-redactie liet Solvay (op 1 en 2 februari) per e-mail weten dat “Solvay de geldende regels en drempels strikt respecteert, onder controle van de DREAL (Directions Régionales de l’Environnement, de l’Aménagement et du Logement, n.v.d.r.)”, dat “de emissies van Solvay onderworpen zijn aan een voortdurende regelgeving en permanente monitoring” en dat “Solvay momenteel een proefinstallatie opzet voor omgekeerde osmose, ter voorbereiding van een industriële installatie die gepland is voor 2027.” Op 6 februari, de dag van de publicatie van de resultaten van het onderzoek door Générations Futures, werd deze informatie vrijwel volledig overgenomen in een persbericht van het Belgische persbureau Belga.
De media-impact
We hebben het mediabereik in België tussen 6 en 11 februari geanalyseerd. We delen hier de meest belangrijke conclusies:
– Er is opvallend weinig media-aandacht voor deze kwestie. Als we de Belgische media-aandacht voor Solvay in de voorbije 12 maanden vergelijken met de aandacht na de publicatie van het onderzoek door Générations Futures, dan stellen we vast dat er geen significante piek is in het aantal berichtgevingen in België. Andere actuele onderwerpen trokken meer aandacht, zoals Solvays financiële resultaten in november of de eerste reactie van de financiële markten na de afsplitsing van Syensqo in december. Het valt op dat media zoals Het Laatste Nieuws en De Morgen, bekend om hun snelle berichtgeving over mogelijk gevoelige kwesties, dit keer geen aandacht hebben geschonken aan de zaak.
– De meeste artikels zijn gebaseerd op informatie van het persbureau Belga. Enkel RTBF, L’Écho, La Libre Belgique en De Tijd hebben het bericht van Belga niet identiek overgenomen.
– De sentimentsanalyse toont overwegend neutrale berichtgeving (87%), wat wijst op een voorzichtige aanpak van de media in deze kwestie. RTBF en L’Écho onderscheiden zich door de publicatie van negatieve artikels. Dit lichten we verderop in het artikel toe.
– De belangrijkste stakeholder in de media-aandacht is de Franse milieuorganisatie Générations Futures, die betrokken was bij het onderzoek naar de verontreinigingsniveaus in Frankrijk. De negatieve standpunten komen van deze organisatie, lokale autoriteiten en sommige academici die zich zorgen maken over de effecten van PFAS op het milieu en de gezondheid.
– Solvays beslissing om rechtstreeks met de media te communiceren heeft geleid tot een situatie waarin Solvays stem prominenter is dan die van andere belanghebbenden.
Dit mediabereik dient als barometer voor de publieke opinie en benadrukt het belang van transparante en nauwkeurige communicatie door Solvay.
Een gecommunautariseerde mediabehandeling?
Zoals eerder vermeld, toont de sentimentanalyse aan dat 87% van de gepubliceerde artikels neutraal is, met echter opmerkelijke kritiek van RTBF en L’Écho. Het aantal gepubliceerde artikels over het onderwerp is aanzienlijk hoger aan Franstalige zijde (69%) dan aan Nederlandstalige zijde (31%). Aangezien Solvay een van de paradepaardjes is van de Belgische industrie, hebben we dit verschil diepgaander geanalyseerd.
- De pers baseert zich voornamelijk op informatie van Belga (81% van de artikels).
- Het overgrote deel van de Nederlandstalige pers kopieerde het persbericht van Belga. Enkel De Tijd laat, via zijn liveblog, weten dat de PFAS-kwestie in Frankrijk de Solvay-belegger opschrikt, aangezien Solvay op 6 februari de grootste daling (-2,3%) in de Bel20 noteerde.
- Aan Franstalige zijde hebben de redacties van La Libre, RTBF en L’Écho het persbericht van Belga niet zomaar overgenomen. De inhoud van de artikels van RTBF en L’Écho kunnen we ronduit als negatief bestempelen, met zinnen als: “Derrière la réalité froide de ces chiffres, des vies son bouleversées” of “Car à Salindres […], malheur à ceux qui osent pointer l’usine du doigt” op de site van de RTBF. En bijvoorbeeld op de website van L’Écho: “Après l’usine italienne de Spinetta Marengo et celle du New Jersey, Solvay est embourbée dans une nouvelle affaire de contamination aux PFAS en France.”
Dit verschil in behandeling kan worden verklaard door de media- en culturele nabijheid tussen Frankrijk en Franstalig België. Een andere verklaring ligt misschien in het recente schandaal rond het met PFAS verontreinigde drinkwater in Wallonië. Ook hier was het de RTBF (via zijn magazine #Investigation) die met analyses aantoonde dat het water van 12.000 inwoners van Chièvres en omgeving hoge concentraties PFAS bevatte, en dat het kabinet van minister Tellier hiervan op de hoogte was.
Ongeacht de oorzaken van dit opmerkelijke verschil in mediabehandeling tussen het noorden en zuiden van het land, benadrukt dit de noodzaak van een communicatiestrategie die is afgestemd op elke context.
Het belang van de stakeholders in dit verhaal
Een ander cruciaal aspect in dit soort delicate dossiers is het beheer van de relaties met de stakeholders. Of het nu gaat om lokale ambtenaren of wetenschappers, deze belanghebbenden uiten een hele reeks zorgen die het belang van inclusieve en transparante communicatie onderstrepen.
Aangezien het voornamelijk de Franstalige pers was die deze kwestie behandelde en het merendeel van de Nederlandstalige pers gewoon het persbericht van Belga overnam, hebben we enkel de aanwezigheid van stakeholders in de Franstalige pers geanalyseerd.
Analyse van belanghebbenden in de Franstalige pers
In een significante 36% van de gepubliceerde artikels werd de aanwezigheid van stakeholders vastgesteld. We hebben het sentiment van hun bijdragen geëvalueerd en gecategoriseerd als “negatief”, “neutraal” of “gemengd”.
1. Negatief
- Générations Futures
Deze milieuorganisatie beweert dat de normen die door DREAL worden gehanteerd en die Solvay aanhaalt in hun argumentatie veel te laks zijn. Er zijn geen afzonderlijke controles naar de concentratie in het oppervlakte- en drinkwater. - Ian Cousins
Cousins, professor in de chemie aan de Universiteit van Stockholm, beweert nog nooit zulke hoge concentraties PFAS te hebben waargenomen. Hij zegt zelfs dat het een wereldrecord zou kunnen zijn. - Christelle Gramaglia
Deze milieusocioloog aan de Universiteit van Montpellier kreeg te horen dat schapen en koeien in de buurt van de fabriek hun tanden verloren of zwarte tanden kregen. Dit is een gevolg van een teveel aan fluoride, wat in sommige gevallen zelfs tot de dood kan leiden. - Frédéric Salle-Lagarde
De burgemeester van Moussac, een gemeente op ongeveer dertig kilometer van de fabriek in Salindres, heeft zich in de pers uitgesproken en zegt verrast en bezorgd te zijn over de aanwezigheid van PFAS in het drinkwater.
2. Neutraal of gemengd
- Alfred Bernard
Volgens de toxicoloog van de UCL is trifluorazijnzuur (TFA) niet echt een PFAS. - Estelle Boudet
Inwoner van Salidres die met haar vereniging “Les étoiles dans la mer” zich inzet om de precieze doodsoorzaak van haar vader, die aan een glioblastoom overleed, te achterhalen. Glioblastoom is een zeer zeldzame vorm van hersenkanker. Volgens het Franse Agentschap voor Gezondheid zijn er aanzienlijk meer gevallen in Salindres en de naburige gemeente Rousson dan in de rest van het departement Gard. Estelle Boudet wil weten wat de oorzaak van de dood van haar vader is en, als deze kan worden geïdentificeerd, dat er maatregelen worden genomen om de gezondheid van mensen te beschermen. Ze vraagt niet om de sluiting van de fabriek. - Joost Dalmijn
De onderzoeker aan de Universiteit van Stockholm legt uit dat het probleem met trifluorazijnzuur is dat het een zeer mobiele stof is in water. Omdat de keten erg kort is, is het zeer moeilijk te behandelen. - Jamie DeWitt
De toxicoloog aan de Universiteit van Oregon benadrukt dat er nog steeds onderzoek nodig is om te bepalen of er een verband bestaat tussen PFAS en glioblastomen. - Etienne Malachanne
De burgemeester van Salindres verklaart dat er een zeer goede communicatie en totale transparantie is met de bedrijven gevestigd in zijn gemeente. Hoewel de impact op het milieu niet neutraal is, bevindt de stad zich ook niet in de uitsluitingszone zoals Tsjernobyl, verklaart hij.
Damage control
We kunnen concluderen dat de strategie van Solvay succesvol is gebleken. In dergelijke situaties hebben bedrijven vaak maar één doel: negatieve gevolgen voor hun reputatie en geloofwaardigheid vermijden. Het is dan ook logisch dat ze proberen de media-aandacht tot een minimum te beperken en de inhoud zoveel mogelijk te controleren.
Wat in ieder geval opvalt aan deze zaak is de beperkte media-aandacht. Het aantal artikels is erg laag (DPG-media hebben zelfs niets over het onderwerp geschreven) en het sentiment van de meerderheid van de artikels is neutraal, wat een zekere terughoudendheid weerspiegelt in de manier waarop de media de kwestie behandelen. Als we kijken naar de media-aandacht voor Solvay in de afgelopen 12 maanden, zien we dat deze het grootst is in november en december 2023 (bij de publicatie van de financiële resultaten en vervolgens bij de splitsing Solvay-Syensqo). Er is geen piek in februari 2024, noch voor Solvay, noch voor PFAS.
Zelfs in Frankrijk bleef de media-aandacht beperkt. Onze monitoringtool laat zien dat online edities van Franse media vijf keer zoveel artikels aan dit onderwerp hebben gewijd als Belgische media, maar dit aantal blijft relatief laag vergeleken met andere gelijkaardige crisissen, zoals die van 3M in Zwijndrecht in 2023 bijvoorbeeld.
Het is mogelijk dat er andere redenen zijn voor de relatieve stilte van de Belgische media. Zoals de afstand (hoewel Solvay een Belgisch bedrijf is, ligt de fabriek in kwestie ver van onze grenzen), het wettelijk kader (de fabriek voldoet aan de geldende normen, ook al zijn deze volgens sommigen te laks), of misschien enige vermoeidheid van de media ten opzichte van PFAS-gerelateerde onderwerpen.
Media-analyses tijdens een crisis verschaffen waardevolle inzichten in de omvang en het sentiment van de media-aandacht, alsook de ontvangst van uw bedrijfscommunicatie. We gebruiken deze inzichten om de effectiviteit van uw communicatiestrategie te evalueren en u te adviseren over de meest geschikte manier om te reageren op situaties die een risico kunnen vormen voor uw reputatie. Lees meer hierover op onze pagina over media-analyses.